Talaado 6, Nov 2024 {HMC} Maxaabiis Soomaali ah oo ku xiran dalka Sacuudiga kuna xukuman dil ayaa dalbanaya in xukunka laga khafiifiyo, iyagoo loo heysto inay dalkaasi soo geliyeen daroogo.
Maxaabiistan oo xilliyo kala duwan la qabtay ayaa tiradooda lagu sheegay ilaa 50 qof.
Ehellada maxaabiistan oo dhalinyaro u badan oo qaarkood BBC la hadlay ayaa sheegay in markoodii hore ay dalkaasi u tageen inay ka shaqeystaan.
Cabdiraxmaan Maxamed Cabdiweli oo ay ilmo adeer dhow yihiin mid ka mid ah maxaabiista ayaa sheegay in maxaabiistan oo tahriib ku galay dalkaas siina maray Yemen lagu khiyaamay inay daroogo geliyaan Sacudiga.
“Maaddaama dadkan ay duruufo ku xeeran yihiin, waxaa dhacda in lagu baraarujiyo inay daroogo u badan kaniini iyo xashiish ay geeyaan Sacuudiga. Waxaa lagu yiraahdaa haddii aad intaas oo kiilo oo daroogo ah Sacuudiga ii geliso intaas oo lacag ah ayaa lagu siinayaa,” ayuu yiri.
Ninka ay Cabdiraxmaan ehelka yihiin ayaa la qabtay intii u dhaxeysay sanadihii 2018 iyo 2019 markaas oo xabsi la dhigay. Qaar ka mid ah dadka dembiyadan oo kale lagu helay ayaa cafis loo fidiyay amaba xukunka loo beddelay, balse isaga iyo dhalinyaro kale oo gaareysa 45 qof aa feylashooda waxba laga beddelin.
Dalka Sacuudiga ayaa dadka gala dembiyada ay ka midka tahay daroogada waxaa lagu xukumaa xabsiyo muddo dheer amaba dil qoor-goyn ah.
Heerka dilalka dalka Sacuudiga ayaa laba laabmay tan iyo sanadkii 2015 -sida laga soo xigtay warbixin xuquuqda aadanaha oo sanadkii lasoo dhaafay soo baxday – waana sanadkii Boqor Salmaan iyo wiilkiisa Maxamed bin Salmaan ay xukunka qabteen.
Hay’adda xuquuqda aadanaha ee Amnesty International ayaa warbixin ay soo saartay bishii September ee sanadkan waxay ku sheegtay in dowladda Sacuudiga ay xukun dil ah ku fulisay in ka badan 198 qof sanadkan 2024 keliya.
Inkastoo marar badan uu Sacuudigu ballan-qaaday yareynta adeegsiga xukunka dilka, ayaa haddana ay sii kordhiyeen, sida ay sheegtay hay’adda.
Fulinta xukunka dilka ee dembiyada la xiriira daroogada ayaa kordhay sanadkan, iyadoo celcelis ahaan uu dalkaasi dil ku fuliyo hal qof labadii maalmoodba, sida ku xusan warbixinta hay’adda.
Cabdiraxmaan ayaa sheegay in dhalinyaradan Soomaalida ah lala qabtay kuwo u dhashay dalalka Yemen iyo Itoobiya, kuwaas oo sida uu sheegay qaarkood xukunka dilka ah lagu fuliyay.
“Markii xukunka dilka lagu fuliyay dhalinyaradii lala xukumay ayay cabsi gashay dhalinyaradan oo ay qeylo bilaabeen,” ayuu yiri.
Wuxuu sheegay “inay la xiriireen dowladda Soomaaliya balse aan arrinkooda wax laga qaban.”
Ehelka ayaa dalbanaya in dhalinyaradan laga khafiifiyo xukunka isla markaana loogu beddelo xabsi.
Qunsuliyadda Soomaaliya ee magaalada Jeddah ayaa xaqiijisay in ay jiraan Soomail ku xiran meel u dhow xuduudda Sacuudiga iyo Yemen. Qunsulka Soomaaliya ee magaalada Jeddah Axmed Maxamuud Diiriye (Macaruuf) ayaa sheegay inay ka war hayaan maxaabiistaas oo tiradooda uu ku qiyaasay 45 – 50, ayna maalmo ka hor ugu tageen halka ay ku xiran yihiin.
Wuxuu intaa ku daray in lagu qabtay ayagoo Sacuudiga soo gelinaya xaddi badan oo daroogo ah, sida uu dhigayo sharciga Sacuudigana lagu xukumay dil, laakinse aan lagu fulinin dilka maadaama dawladda Soomaaliya ay arrinta soo fara gelisay oo ay kala hadashay mas’uuliyiinta sacuudiga, kuwaasoo tixgelin siiyey codsiga dawladda Soomaaliya.
“Waxaan u sheegnay sacuudiga in dadkaas Soomaalida ah ee la qabtay ayagoo dalka daroogo soo galinaya ay isugu jireen kuwo aan ogsoonayn dambiga ay mutaysan karaan oo jahli uu u geeyey iyo qaar lagu khasbay in ay daroogada qaadaan, sidaa darteedna waxaan dawladda Sacuudiga ka codsannay in dilka loogu beddelo xabsi” ayuu yiri qusulka Soomaaliya ee Jeddah, Macaruuf.
Wuxuu kaloo qunsulku sheegay in wasiirka arrimaha dibadda ee Soomaaliya uu arrinta kala hadlay dawladda Sacuudiga, ayadoo dhawaanna la filayo in wasiirka garsoorka ee Soomaaliya uu kiiska maxaabiistaas kala hadlo dhigiisa Sacuudiga.
Caadi ahaan, qoor-goynta ayaa ahayd habka ugu badan ee xukunka dilka loo fuliyo Sacuudi Carabiya – dilalka ayaa ka dhaca meelo fagaare ah – iyadoo magacyada kuwa xukunka lagu fuliyay, iyo dembiyada ay galeen, lagu daabaco baraha internet-ka ee dowladda.
Guud ahaan dunida, 106 dal ayaa meesha ka saaray xukunka dilka ee dhammaanba dembiyada, balse weli dalal badan oo Soomaaliya ay ka mid tahay ayuu ka jiraan xukunka dilka.
