Sabti 7, Dec 2024 {HMC} Haweenka dalka Afghanistan ee qaadanaya tababarrada la xiriira umulinta iyo kalkaalisonnimada ayaa BBC-da u sheegay in lagu amray in aysan ku soo laaban fasalladooda.
Arrinta ayaa soo afjareysa jidkii ugu dambeeyay ee ay ku heli lahaayeen tacliin sare oo dheeri ah.
Saddexdii bishan Disembar ayey Taliban ka mamnuuceen ardayda gabadha ee Afghanistan in ay tababar caafimaad ka qaataan hay’adaha caafimaadka.
Shan hay’adood oo kala duwan oo ku yaal dalka Afghanistan ayaa sidoo kale BBC-da u xaqiijiyay in amarka uu ka soo abxay Taliban kaas oo loogu sheegay in ay xiraan ilaa iyo amar dambe.
Muuqaallo lagu wadaagay baraha bulshada ayaa lagu arkayay haween jooga dhowr kuleejo oo ka cabanaya mamnuuciddan iyo qaar ooynaya markii ay maqleen warka sheegaya in la xiray waxbarashadii ay doonayeen in ay heer gaaraan.
BBC-da weli ma xaqiijin amarka sida rasmiga uga soo baxay wasaaradda caafimaadka Taliban.
Si kasta ha ahaatee, arrintan lagu xiray goobaha ay haweenka wax ku baraneyeen ayaa lala xiriirinayaa siyaasadda guud ee kooxda ee ku aaddan tacliinta haweenka.
Bishii August ee sanadkii 2021-kii ayaa gabdhaha dhowr iyo toban jirrada ah loo diiday in ay dugsiyada sare iyo jaamacadaha dhigtaan.
Taliban si joogto ah ayey u ballanqaadeen in gabdhaha ay dib ugu soo celinayaan iskuullada marka arrimo badan oo jira wax laga qabto sida in manhajka uu yahay mid ku saleysan diinta Islaamka. Balse taasi weli ma dhicin.
Meelaha kaliya ee u furan haweenka doonaya in ay sii wataan tacliinta sare waxay aheeyeen kuleejooyinka halkaas oo lagu barto aqoonta umulisanimada iyo kalaalisanimada.
Umulisanimada iyo kalkaalisanimada waa xirfadaha kaliya ee haweenka sii wadan karaan maadama Taliban ay xayiraad adag saartay haweenka. Tacliinta haweenka ee caafimaadka waa mid muhiim ah sababtoo ah ragga caafimaadka ka shaqeeya looma ogola in ay daaweeyaan haweenka hadii uusan goobjoog aheyn qof haweeneyda muxrim u ah.
Saddex bilood ka hor BBC-da waxay fursad u heshay ay ku tagto goobaha lagu tababaro gabdhaha umulisada ee Taliban maamusho halkaas oo gabdho badan oo 20 jiro ah ay ku bartaan sida haweenka loo umuliyo. Aad ayey gabdhahaas ugu faraxsanaayeen in ay helaan fursad ay wax ku bartaan.
“Qoyskeyga aad ayey ugu qanacsan yihiin,” ayey tiri Safia oo sidoo kale noo sheegtay in ay carruurteeda guriga kaga timid si ay halkaan u timaado, ayna ogyihiin in ay dalka u adeegeyso.
Laakiin iyadoo tani ay jirto ayey hadana haweenka ka baqayaan hadii tani ugu dambeyn la joojinayo.
Maxaa ku dhacaya haweenkaas iyo kuwa kale oo lagu qiyaasay 17,000 oo ku jira tababarada? Ma cadda waxa dhacaya.
Si rasmi ah looguma dhawaaqin joojinta tacliinta gabdhaha balse labo ilo wareed oo ka soo baxay wasaaradda caafimaadka ayaa si hoose ugu xaqiijiyay BBC laaanta Afghanistan.
Muuqaallo BBC loo soo diray kuna saabsan kuleejooyinka ardayda wax lagu baro ayaa laga maqlayay arday ooynaya.
“In aan halkan taagnaado oo aan ooyo waxaba iima tareyso,” ayey gabar arday ah ku tiri koox kale oo haween ah.
“Madaxda Taliban ee fuliya xeerarka ayaa halkan ka dhow mana doonayo in ay wax xun idinku dhacaan”.
Muuqaallo kale oo BBC-da lala wadaagay ayaa muujinaya haween si hoose u cabanaya iyagoo ka baxaya kuleejooyinka.
Arday joogta magaalada Kabul ayaa sheegtay in lagu amray “in ay sugaan ilaa inta laga ogeysiinayo”.
Inkastoo ay tahay dhammaadka simisterka hadana imtixaanada lama qaadin, noolama ogolaan in aan galno,” ayey BBC u sheegtay
Ardayd kale ayaa sheegtay in la siiyay waqti yar oo ay ku soo urursadaan boorsooyinkooda kagana baxaan fasalada.
“Waxay noo sheegeen in aan tagno daaradda sababtoo ah Taliban waqati kasta ayey imaan karaan, waxna way sameyn karaan. Qof kasta wuu baqayay,” ayey tiri iyadoo intaas ku dartay. “In badan oo naga mid ah rajo yar ayey qabeen kaddib markii ay muddo dheer shaqo la’aan ahaayeen, guryahana ay ku go’doonsanaayeen”.
Sanadkii la soo dhaafay Qaramada Midoobay waxay sheegtay in Afghanistan ay u baahan tahay 18,000 oo umulisooyin oo dheeri ah si ay u daboolaan baahida dalka ka jirta.
Afghanistan hore ayey u aheyd dalka ugu xun adduunka ee carruurta umul raacaan sida WHO ay sheegtay. Warbixin la soo saaray sanadkii hore ayaa lagu xusay in boqolkii kun ay ka dhintaan 620 haween ah marka ay umulayaan.
XIGASHO BBC
