Talaado-12-March,-2024-{HMC} Warar dheeraad ah ayaa kasoo baxaya kulamo lagu dhex-dhexaadinayo Soomaaliya iyo Itoobiya oo ka dhacay magaalada Nairobi ee dalka Kenya.
Dedaalka dhex-dhexaadinta, oo ay hormuud u tahay dowladda Kenya, ayaa lagu doonayaa in xal looga gaaro khilaafka dowladaha Muqdisho iyo Addis Ababa ee salka ku haya is-afgaradka ay Itoobiya la saxiixatay Jamhuuriyadda iskeed ugu dhawaaqday madaxbanaanida ee Somaliland.
Dowladda Federaalka ee Soomaaliya ayaa ku tilmaamtay heshiiskaas weerar qaawan oo ay Itoobiya usoo qaaday madaxbanaanida dhuleed iyo midnimo.
Somaliland waxay ku tilmaamtay is-afgaradka oo Itoobiya looga kireyno marin bad oo toos ah iyo saldhig ciidan in uu horseedayo inay Addis Ababa noqoto dowladdii ugu horreysay ee si rasmi ah u aqoonsata.
Waxa laga ogyahay kulamada Nairobi?
Dowladda Federaalka ee Soomaaliya waxa horey dhowr jeer ugu celisay in aysan wada hadal iyo dhexaadin la geli doonin Itoobiya inta ay ka noqoneyso is-afgaradka ay la gaartay Hargeysa.
Hadalka dowladda waxa uu dabo-socday baaqyo caalami ah oo ka kala imaanayay beesha caalamka, Midowga Afrika iyo dalal kale oo qaarkood ku dhaliiyay Itoobiya is-afgaradka muranka dhaliyay.
Ra’iisal Wasaaraha Itoobiya waxa uu isagu sheegay in uu dhowr jeer ka codsaday wada hadal iyo kulan madaxeynaha Soomaaliya, isaga oo usii maraya madaxweyneyaasha Jabuuti, Yugaandha iyo Kenya. Waxa uu tilmaamay inay Soomaaliya diiday dhammaan wada hadaladaas.
Madaxweynaha Kenya oo ay labo toddobaad kahor madaxweynaha Soomaaliya iyo Raysal Wasaaraha Itoobiya ay marti ugu ahaayeen sababo kala duwan ayaa hadda wada dedaal dhexdhexaadin ah, sida lagu baahiyay wargeyska The East Afrika oo lagu daabaco Nairobi.
Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud wuxuu u yimid Nairobi ka qayb galka meertada lixaad ee Shirka Cimilada ee Qaramada Midoobay, halka Abiy Axmed booqasho rasmi ah ayuu ku yimid dalka Kenya.
Wargeyska The East Afrikan ayaa sheegay in madaxweynaha Kenya William Ruto uu horkacaya dedaalada lagu doonaayo in la dejiyo xiisadda u dhexeysa Soomaaliya iyo Itoobiya.
Waxa uu wargeysku intaas ku daray in la filaayo in Muqdisho iyo Addis-ba ay hoos u dhigaan luuqadda sirgaxan iyo hadalada warbaahinta laysu marinaayo.
Kulankii dhexmaray madaxweynaha Kenya iyo Ra’isal Wasaaraha Itoobiya ayaa lagasoo saaray warsaxaafadeed sheegay in ay tahay muhiim in la ixtiraamo madax-bannaanida dhuleed ee dalalka Afrika.
Wasiirkii hore ee arrimaha dibeda ee Soomaaliya Danjire Axmed Cawed ayaa ku tilmaamay war saxaafadeedka mid albaabka u furaya dhex-dhexaadinta ay Kenya wado islamarkaas na Itoobiya u furaya albaab ay uga baxdo xiriiriga dublumaasiyadeed.
“Waxa uu gogol xaadh usii noqonayay waanwaanta Kenyanku ka wadeen Soomaaliya iyo Itoobiya oo dhan, waxayna tibaaxayeen in ay Itoobiya ogoshahay in la ilaaliyo xuduudaha dalka Soomaaliya, dalka keliya ee qaranimadooda iyo xudoodkooda su’aal ka taagnayd Soomaaliya ayay ahayd,” ayuu yiri Danjire Cawed.
Wargeyska The East African oo xiganaya Ilo diblumaasi ah ayaa sheegay in wada hadala oo bilowday ay sii socon doonaan uuna jiri doono kulan mustaqbalka dhow dhici doono, kaas oo laysku raaci doono meesha uu ka qabsoomaayo si’ay wadahadaladu usii socdaan.
Dowladda Federaalka Soomaaliya waxay ku adkeysaneysay in aysan wada hadal la gelin Itoobiya ilaa laga noqdo is-afgaradka, laakiin dowladda Kenya ayaa muddo waday dedaal hoose oo dhexdhexaadin ah.
Markii ugu horreysay muddo dhowr toddobaad ah, waxaa magaalada Nayroobi waa yimid saraakiil ka kala socota Soomaaliya iyo Itoobiya, kuwaas oo ay u kala dabqaadayso dowladda Kenya.
Saraakiisha ayaa ku sugnaa Nayroobi maalmihii ugu dambeeyay ee toddobaadkii dhammaaday, iyaga oo la kulmay diblumaasiyiin Kenyan ah oo dhexdhexaadinta hormuud u ah.
Wafdiga labada dhinac ee dowladda Soomaaliya iyo Itoobiya ma yeelan wax kulamo toos ah maalmaha ay wada joogeen Nairobi, laakiin waxaa xogta u kala gudbinayay dublumaasiyiinta Kenya oo si gaar ah ula kulmay labada dhinac.
Wafdiga labada dhinac ayaa hadda dib ugu noqday Muqdisho iyo Addis Ababa, iyada oo aan faahfaahin laga bixin waxa xigi doonno wada hadalada dadban ee horudhaca ah ee ka dhacay Kenya.
Dowladda Soomaaliya ayaa iyadu weli ku adkeysanaysa in dowladda Itoobiya ay ka noqoto is-afgaradka kahor inta aanan la furin wada hadal toos ah oo ay yeeshaan labada dhinac.
Ra’iisal Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed ayaa horey u sheegay in dowladda Soomaaliya ay hagaldaacisay dedaal uu ku doonayay in uu wada-xaajood ugala yeesho is-afgaradka, sida uu ka sheegay fadhigii shir madaxeedka Midowga Afrika.
Telefishin laga leeyahay Mareykanka oo lagu magacaabo Bloomberg ayaa baahiyay in dowladda Itoobiya ay qorsheyneyso inay ka noqoto is-afgaradka ay la gaartay Somaliland, sida uu telefishinku kasoo xigtay ilo dublumaasiyadeed oo dhowr ah.
Waxa ay saraakiisha la hadlay telefishinkan sheegeen in Raysal wasaare Abiy Axmed uu si gaar ah u danaynayo in uu ka noqdo qeybta is-afgaradka ka khuseysa aqoonsiga Somaliland, oo loo arko in uu yahay mid ka mid ah sababaha waa weyn ee ay Hargeysa u saxiixday is-afgaradka.
Itoobiya iyo Somaliland midna kama falcelin warka uu baahiyay telefishinkan iyo sidoo kale wada hadalada dhexdhexaadinta ah ee ay Kenya hormuudka u tahay.
