Isniin Nofembar 27, 2023 {HMC}Imaaraatka Carabta ayaa qorsheynayay in doorkooda martigelinta shirka cimilada ee Qaramada Midoobay ay u noqoto fursad ay dalalka ka soo qeyb galaya shirka ula galaan heshiisyada saliidda iyo gaaska, BBC ayaa sidaas ogaatay.
Dukumiintiyo sir ah oo si qarsoodi ah loo soo bandhigay ayaa muujinaya qorshayaal lagaga hadlayo heshiisyo shidaal oo lala galayo 15 dal.
Hay’adda Qaramada Midoobay ee mas’uulka ka ah shirka Cimilada COP28 ayaa BBC u sheegtay inay tahay dadka martida loo yahay laga filayo inaysan sameyn eexasho ama dano gaar ah ka dhex arkin shirka.
Kooxda Imaaraadku ma aysan dafirin in shirarka COP28 loo isticmaalo wadahadallo ganacsi, waxayna yiraahdeen “kulamada gaarka ah waa kuwo gaas ah”.
Waxay diiday inay ka hadasho waxa looga hadlay shirararka gaarka waxayna sheegtay in shaqadeeda ay tahay inay diiradda saarayso “ficilo wax ku ool ah oo la xiriira cimilada”.
Dukumeentiyada – oo ay ka heleen saxafiyiin madax-banaan oo ka tirsan Xarunta Warbixinta Cimilada ee ka barbar shaqeysa BBC – waxaa dukumiintiyada diyaariyay kooxda Imaaraatka Carabta ee COP28 si ay ula kulmaan ugu yaraan 27 dowladood oo ajnabi ah ka hor shirka COP28, oo bilaabmaya 30 November.
Waxaa ka mid ahaa heshiisyada ee la soo jeediyay, in Shiinaha iyo shirkadda Adnoc, oo ah shirkadda saliida ee Imaaraadka Carabta, ay “rabaan inay si wadajir ah u qiimeeyaan fursadaha caalamiga ah ee LNG [gaaska dabiiciga ah]” ee dalalka Mozambique, Canada iyo Australia.
Dukumeentiyadu waxay sidoo kale soo jeedinayaan in wasiir Colombian loo sheegay in shirkadda Adnoc “ay diyaar u tahay” inay Colombia taageerto si ay u horumariso kheyraadkeeda shidaalka.
Waxaa jira qodobbo laga hadlayo 13 dal oo kale, oo ay ku jiraan Jarmalka iyo Masar, kuwaas oo soo jeedinaya in loo sheego in shirkadda Adnoc ay doonayo inay la shaqeeyso dawladooda si loo horumariyo mashaariicda shidaalka.
Warbixinada ayaa muujinaya in Imaaraadku uu sidoo kale u diyaariyay qodobbo ku saabsan fursadaha ganacsi ee shirkaddeeda tamarta la cusboonaysiin karo ee Masdar, ka hor inta aanay la kulmin 20 waddan, oo ay ku jiraan UK, Mareykanka, Fransiiska, Jarmalka, Netherlands, Brazil, Shiinaha, Sacudi Carabiya, Masar iyo Kenya.
COP28 waa wareeggii ugu dambeeyay ee Qaramada Midoobay ee wadahadalka cimilada adduunka. Sanadkan waxaa Dubai ku martigelinaya Imaaraadka Carabta, waxaana lagu wadaa in ay ka soo qeybgalaan 167 hoggaamiye oo caalamka ah, oo ay ku jiraan Pope-ka iyo Boqor Charles III.
Shirarkani waa shirarka ugu muhiimsan caalamka ee looga hadlayo sidii wax looga qaban lahaa isbedelka cimilada.
Shirkan ayaa sidoo kale waxaa qeyb ka ah dalal badan oo Afrikaan ah oo ay Soomaaliya ka mid tahay. Soomaaliya ayaa door weyn ku shirkan isbadalka cimilada ee COP28.
Rajada ayaa ah shirkan COP28 inuu gacan ka geysto in la xaddido yareynta heerkulka muddada dheer ee adduunka ilaa 1.5C, taas oo hay’adda cilmi-baarista cimilada ee Qaramada Midoobay ay sheegtay inay muhiim tahay si looga fogaado saameynta ugu xun ee isbeddelka cimilada. Laakiin taasi waxay u baahan doontaa dhimis adag oo ku saabsan qiiqa gaaska ee aqalka dhirta lagu koriyo, ayay tiri.
Iyadoo ay qayb ka tahay diyaar garowga shirka, kooxda Imaaraatka Carabta ee COP28 ayaa qabanqaabisay kulamo xiriir ah oo heer wasiir ah oo ay la yeelanayaan dowlado ka kala socda caalamka.
Kulamada ayaa lagu waday inuu martigeliyo madaxweynaha COP28, Dr Sultan al-Jaber. Sannad kasta dalka martida loo yahay ayaa soo magacaabaa wakiil inuu noqdo madaxweynaha COP.
Kulamada wakiilada dawladaha shisheeye waa mid ka mid ah mas’uuliyadaha asaasiga ah ee madaxweynayaasha COP. Waa shaqada madaxweynaha in uu dalalka ku dhiiri geliyo dadaalka ay ugu jiraan dhimista qiiqa.
Dukumeentiyada ee ay BBC-du aragtay waxaa loo diyaariyey Dr Jaber – oo sidoo kale ah maamulaha shirkadda weyn ee saliidda dawladda Imaaraadka Carabta, Adnoc, iyo shirkadda kale ee Masdar ee Tamarata la cusboonaysiin karo.
Dukumeentiyadu waxay ka kooban yihiin nuxurka ujeedooyinka shirarka, oo ay ku jiraan xogta ku saabsan wasiirka ama sarkaalka Dr Jaber iyo kulamadiisa iyo arrimaha ay tahay inuu ka hadlo iyo sidoo kale dadaalka Imaaraadka ee la xiriira horumarinta wadahadalka Isbadalka cimilada.
In ka badan labaatan waddan, dukumeentiyadu waxaa sidoo kale ku jira qodobbada hadalka ee ay soo diyaariyeen shirkadaha Adnoc iyo Masdar:
Wasiirka deegaanka ee Brazil waxa la waydiistay caawinaad ah “sugidda isku xirka iyo taageerada” dalabka Adnoc ee ah in shirkaddu heshiis la gasho Braskem oo ah shirkadda saliidda iyo gaasta ee ugu wayn Latin America. Horaantii bishaan, shirkadda Adnoc waxay sameeyay $2.1 bilyan oo ah yabooh ay ku iibsanayso saami muhiim ah.
Adnoc ayaa sidoo kale Jarmalka u sheegtay: “Waxaan diyaar u nahay inaan sii wadno saadkayada LNG”
BBC-da waxay aragtay iimaylo ay is weydaarsadeen xubnaha shaqaalaha COP28 kuwaas oo loogu sheegay in qodobbada hadalka “mar walba lagu daro” gaar ahaan qoraallada kooban shirkadaha Adnoc iyo Masdar balse Kooxda COP28 waxa ay sheegeen in aysan “waxba ka jirin” in shaqaalaha loo sheegay arrintaas.
Ma cadda inta jeer ee Dr Jaber iyo asxaabtiisa ay soo bandhigeen qodobbada laga wada hadlay ee COP28 ay la yeesheen dowlado shisheeye.
Si kastaba ha ahaatee, 12 dowladood ayaa BBC u sheegay in aan laga hadlin dhaqdhaqaaqyada ganacsiga inta lagu guda jiro shirarka, ama kulan uusan dhicin waxaana ka mid ahaa UK.
Isku dayga in la sameeyo heshiisyo ganacsi inta lagu guda jiro shirka COP waxayna u muuqataa jebinta heerarka anshaxa ee laga filayo madaxweynaha COP.
Heerarkaas waxaa dejiya hay’adda Qaramada Midoobay ee mas’uulka ka ah wada-xaajoodka cimilada, Heshiiska Qaab-dhismeedka Qaramada Midoobay ee Isbeddelka Cimilada (UNFCCC).
UNFCCC waxay leedahay “mabda’a asaasiga ah” ee madaxweynayaasha COP iyo kooxahoodu waxaa “waajib ku ah dhexdhexaadnimada”.
Waxay BBC-da u sheegtay in madaxweynayaasha COP laga filayo “inay ku dhaqmaan eex la’aan, iska ilaaliyaan dano gaar ah, oo ay si adagna anshaha ayna sameeyaan madax banaani iyo garsoor cadaalad ah”.
“Waxa kale oo laga filayaa inay xaqiijiyaan in aragtida shakhsi ahaaneed iyo xukunnada aanay waxba u dhimayn ama u muuqan inay wax u dhimayaan doorkooda iyo hawlahooda hay’adda UNFCCC,” ayay sii raacisay.
Manuel Pulgar-Vidal, madaxii shirkii COP20 ee Peru ee 2014, wuxuu ka walaacsan yahay burburka kalsoonida ku yimaaday shirka taas oo uu sheegay inay la macno tahay inaan horumar laga gaarin wax ka qabashada isbedelka cimilada ee Dubai.
“Madaxwaynaha COP waa hogaamiyaha aduunka, waa inuu isku dayayaa inuu dhiso is afgarad isagoo matalaya adduunka,” ayuu u sheegay BBC.
“Haddii madaxweyne kasta oo COP ah uu isku dayo inuu shirka la yimaado dano gaar ah, [oo ay ku jiraan] dano ganacsi, taasi waxay la macno noqon kartaa fashilka COP.”
